Gemeente Heusden-Zolder wil alle leerlingen op de fiets naar school

Om haar ambitie waar te maken werkt de gemeente Heusden-Zolder samen met Telraam en Mobiel 21. Het resultaat is een project waarin objectieve verkeerstellingen, burgerwetenschap, co-creatie en testopstellingen de basis leggen voor een breedgedragen herinrichting van een schoolomgeving. Het succes van dat traject, waarin alle plaatselijke stakeholders betrokken zijn, is een blueprint voor de rest van Vlaanderen.

Telraam op en rond de school : burgerwetenschap in actie
Samen met Telraam en Mobiel 21 start Heusden-Zolder een veranderingstraject in de omgeving van Vrije Basisschool De Springplank in deelgemeente Eversel. In de schoolomgeving en op de fietsroutes naar De Springplank komen acht Telramen te hangen. Een Telraam is een sensor die automatisch het aantal voetgangers, fietsers, auto’s en zware voertuigen in een straat telt én de rijrichting registreert. Daarnaast meet het toestel ook de snelheid van het gemotoriseerd verkeer dat passeert. Niet alleen de school installeert een Telraam, ook inwoners van nabijgelegen straten stellen hun raam ter beschikking voor een Telraam en verzamelen zo automatisch betrouwbare verkeersgegevens. Via www.telraam.net zijn die data beschikbaar voor iedereen, wat ook belangrijk is om het oorspronkelijk verplaatsingsgedrag vast te leggen en om bijvoorbeeld verderop in het traject de effecten van maatregelen te evalueren. Telraam biedt op die manier burgers een stem om hun inzichten over verkeer in hun straat of wijk te onderbouwen. “Schoolkinderen, leerkrachten, ouders en directieleden nemen actief deel aan het installeren van de sensors. Een mooi voorbeeld van burgerwetenschap in actie”, aldus Glenn Godin, projectmedewerker duurzame mobiliteit bij Mobiel 21.

Van probleem naar oplossing via co-creatie
In een eerste fase verzamelen de Telramen data over de bestaande verkeerssituatie tussen september 2021 en maart 2022. Die informatie is nuttig om knelpunten van bij het begin juist in kaart te brengen. De objectieve gegevens vormen de basis om vervolgens met alle betrokken partijen te werken aan doelgerichte maatregelen, én achteraf de impact van die maatregelen te monitoren. Na een eerste periode van dataverzameling volgt al snel een data-analyse, samen met alle stakeholders. Dat uit zich in de vorm van educatie en participatie. Op school bespreken directie, leerkrachten en kinderen uit het vierde, vijfde en zesde leerjaar de verzamelde data. Op basis van speciaal ontwikkelde lesfiches leren de leerlingen niet enkel meer over Telraam en verkeersdata, maar voeren ze ook een breder debat over thema’s als mobiliteit, ruimtelijke ordening en klimaatverandering. De leerlingen nemen in één adem ook hun eigen verplaatsingsgedrag onder de loep en dromen luidop over een schoolomgeving op kindermaat.

In de omgeving van een school in Eversel monitoren Telramen het verkeer in de straat via een sensor. Deze grafiek geeft de snelheidsintensiteit weer van auto’s van een bepaalde dag op de schoolroute Everselkiezel. (Beeld: Mobiel 21 - 2022)

De participatie stopt echter niet aan de schoolpoort. Mobiel 21 organiseert in deze fase ook een participatieve workshop waar naast leerlingen, leerkrachten en directie ook buurtbewoners, medewerkers van de gemeente en de lokale politie actief aan deelnemen. De workshop helpt deelnemers om de mobiliteitsproblematiek in de omgeving van De Springplank in beeld te brengen op een stratenplan. Zo komt onder meer naar boven dat de schoolomgeving onveilig is voor actieve weggebruikers, veel doorgaand (vrachtverkeer) slikt en er parkeerchaos heerst aan de schoolpoort. Ook de Telraam-data worden tijdens de workshop 
gevisualiseerd en leggen de basis voor een constructieve dialoog. 
Die visuele aanpak biedt een houvast om samen, via rondetafelgesprekken, tot oplossingen te komen. Deze vorm van co-creatie leidt voor de school in Eversel tot concrete voorstellen om het vracht- en autoverkeer in de schoolomgeving te verminderen, fietsen en stappen te stimuleren, en de snelheid te verlagen. 

Testen via proefopstellingen
Na de feedback en voorstellen voor mogelijke maatregelen, is het tijd om de voorgestelde oplossingen ook in de praktijk te testen met behulp van proefopstellingen. Een stuurgroep met daarin vertegenwoordigers van de gemeente, school, ouderraad, lokale politie en dorpsraad bereidt de proefopstellingen praktisch voor en verzorgt de communicatie. Van begin mei tot eind juni 2022 worden de proefopstellingen toegepast, met tussentijdse evaluatiemomenten om de impact van de maatregelen op te volgen. In een eerste proefopstelling wordt de Everselkiezel, de straat waar de ingang van de school ligt, ingericht als ‘schoolstraat’. Een halfuur voor en na schooltijd is de straat afgesloten voor gemotoriseerd verkeer. Dat gebeurt met een nadarhek en bijbehorend C3-verkeersbord voorzien van een onderbord met daarop de vermelding ‘schoolstraat’ en de desbetreffende uren. In de straat komt zo meer ruimte voor actieve weggebruikers. Bewoners van de straat kunnen er wel nog passeren dankzij vergunningen uitgereikt door de gemeente. 

Centraal in project Telraam Eversel staat burgerbetrokkenheid via directie, leerkrachten, buurtbewoners, ouders én kinderen. Dat gaat van het installeren van de sensor, tot het actief deelnemen aan participatieworkshops of het evalueren van genomen verkeersmaatregelen. (beeld: Mobiel 21 - 2022)

De impact van deze test is meteen duidelijk. De omgeving rond de schoolpoort is rustiger en aangenamer. De plaats die auto’s innamen, komt vrij voor voetgangers en fietsers. Tijdens de volledige ochtendspits leidt dat in de ‘schoolstraat’ tot een toename van het aantal voetgangers (+2%) en fietsers (+13%) en minder auto’s (-11%) en vrachtverkeer (-4%). Omdat ouders hun wagen niet langer in de Everselkiezel, vlakbij de schoolpoort, kunnen parkeren, gaan ze echter al snel op zoek naar alternatieve parkeerplaatsen om hun kind op te halen of af te zetten. In de omliggende straten leidt dat tot een onveilige drukte: bestuurders parkeren zomaar in de bermen en proberen te keren in smalle straatjes. In de Bovenstraat werd er bijvoorbeeld een toename van 3% autoverkeer gemeten tijdens diezelfde schoolspits ’s ochtends. 
De testopstelling wordt daarom al na enkele weken verfijnd met flankerende maatregelen. De gemeente plaatst paaltjes in de bermen en voert parkeerverboden in. De toepassing van eenrichtingsverkeer voorkomt draai- en keerbewegingen en biedt actieve weggebruikers meer ruimte op de Bavostraat en Bovenstraat, de toegangswegen naar school. 

Kaartje van testsituatie tijdens project de ‘schoolstraat’ met parkeerverbod en eenrichtingsstraten (beeld: Gemeente Heusden-Zolder 2022)

Communicatie is cruciaal
Qua communicatie schakelt de stuurgroep een versnelling hoger door de regels die in een schoolstraat gelden te onderstrepen, alternatieven actiever te promoten, en bestemmingsverkeer naar een nabijgelegen parking op 400 meter van de schoolpoort te leiden. Via uiteenlopende kanalen (e-mail, bewonersbrieven, Smartschool, …) krijgen alle doelgroepen de nodige informatie. Ook op straat sensibiliseert de directie, met steun van de lokale politie, ouders om zich tijdens de schoolspits veilig te gedragen. “Om draagvlak te creëren voor toekomstige permanente maatregelen, moet je kort op de bal spelen en open communiceren. Zeker tijdens een proefopstelling. Er zijn voortdurend nieuwe inzichten en interessante gebruikservaringen waar je uit kan putten om de communicatie te optimaliseren. Essentieel is wel dat de verschillende stakeholders altijd het uiteindelijke doel van het traject voor ogen houden: een veilige schoolomgeving die actieve mobiliteit aanmoedigt. Enkel zo kunnen we routines doorbreken en tegemoetkomen aan de noden van verschillende doelgroepen”, aldus Glenn Godin, Mobiel 21. 

In een testscenario werden er enkele testopstellingen voor de inrichting van een schoolstraat uitgewerkt, met tussentijdse evaluatiemomenten ter opvolging van de maatregelen. (beeld: Mobiel 21- 2022)

Evaluatie: een waardevol maatregelenpakket, met werkpunten 
Aan de hand van een kinderworkshop en een enquête worden leerlingen, ouders, buurtbewoners en leerkrachten ten slotte bevraagd over de testopstelling. De schoolkinderen antwoorden eenduidig positief en delen allerlei ideeën voor een definitieve, creatieve inrichting van de ‘schoolstraat’ via een stellingenspel. Belangrijker nog is dat ze hopen op toestemming van hun ouders om in de toekomst zelfstandig al stappend of fietsend de ‘schoolstraat’ te gebruiken. 
Volwassen respondenten geven aan dat de veiligheid in de ‘schoolstraat’ toeneemt in vergelijking met de beginsituatie (60% van de 235 deelnemers aan de enquête). De beleving van de ‘schoolstraat’ krijgt ook een positieve beoordeling (54% ervaart het als positief). Parkeren en de omrijdfactor blijven echter gevoelige thema’s, net als het gebrek aan oversteekplaatsen voor voetgangers ter hoogte van de nabijgelegen parking. Daardoor beoordelen de respondenten het gebruik (37% van alle respondenten) en de veiligheid (42% van de deelnemers) van de parking eerder negatief. De helft van de respondenten keert zich ook tegen de eenrichtingsstraten, al erkent 57% van alle deelnemers de voordelen op vlak van verkeersveiligheid voor actieve weggebruikers. Qua actieve weggebruikers, toont de analyse van Telraam-data aan dat het aantal fietsers in de schoolomgeving stijgt tijdens de testopstelling (+10%). Mogelijk speelt het mooie weer tijdens de test daarbij ook een rol. In de Everselkiezel zien we dat de conflicten tussen auto’s en andere weggebruikers verdwijnen. Daarentegen neemt de kans op conflicten wel toe in omliggende straten. Op de Padbroekweg wordt een verhoogde fietsintensiteit waargenomen (+10%), maar blijft er veel autoverkeer aanwezig (75% van alle weggebruikers tijdens de schoolspitsen). Op de Bovenstraat is er zelfs een toename van het autoverkeer met 7% wanneer de ‘schoolstraat’ actief is. Wat echter opvalt, is de drastische daling in de snelheid van het autoverkeer. De V85-snelheid, of de snelheid waar 85% van de bestuurders onder zit, daalt tijdens de testfase tot 31 km/u in de ‘schoolstraat’ gedurende de schoolspitsen. Bovendien passeert er tijdens de testfase nauwelijks nog vrachtverkeer in de schoolomgeving, met een forse daling in de ‘schoolstraat’ (-10%) en de omliggende straten (-4% gemiddeld). 

Modal split voor en na de invoering van de ‘schoolstraat’ Everselkiezel, cijfers op weekniveau. (Beeld : Telraam 2022)

Naar een definitieve herinrichting
Een definitieve herinrichting van de schoolomgeving in Eversel wordt momenteel voorbereid door de betrokken stakeholders. 
Vanaf de start van het nieuwe schooljaar richt de gemeente de nieuwe verkeerssituatie in op het terrein. Daarmee komt er een vervolg op het intensieve traject dat ongeveer een volledig schooljaar liep. Die definitieve herinrichting ontstaat op basis van consensusvorming tussen de gemeente, de school, de dorpsraad, de ouderraad en lokale politie. De eindevaluatie van de testopstelling, gevoed door Telraam-data en gebruikerservaringen, is het vertrekpunt. De definitieve impact op de verkeersveiligheid en de verkeersstromen in de schoolomgeving van De Springplank blijft Telraam monitoren aan de hand van de verkeerssensoren. Op die manier kan de gemeente Heusden-Zolder kort op de bal blijven spelen op basis van de actuele verkeerssituatie in de schoolomgeving.

School op de teller
Hoewel het herinrichtingsproject van de schoolomgeving nog niet is afgerond, groeide uit het succesvolle traject in Eversel alvast een vervolgproject: School op de Teller. Het doel van dat project is om leerlingen uit drie schoolomgevingen in Rotselaar, Aalst en Hooglede te laten nadenken over de mobiliteit in hun schoolomgeving. En ook hier spelen Telraam-data een hoofdrol. Mobiel 21, Telraam en de Vlaamse Stichting Verkeerskunde trekken het project, in samenwerking met het Vlaams Departement Mobiliteit & Openbare Werken.

Meer info over het project via deze link.  

Dit artikel verscheen in het septembernummer '22 van de Verkeersspecialist. De auteurs zijn Glenn Godin (Mobiel 21) en Wouter Florizoone (Telraam).